प.पू.सद्गुरु श्री.गोविंदकाका उपळेकर महाराज जयंती
अनंत अशा श्रीभगवंतांना आपल्या हृदयात पूर्णपणे धारण करणाऱ्यांना 'संत' म्हणतात. शक्ती, बुद्धी, युक्तीने ज्याच्या गुणांचे महत्त्व जाणता येत नाही असा अपार, अमर्याद परमात्मा सर्वार्थाने आपल्या हृदयात धारण करणे काही सोपे नाही. पण ज्यांना ते साधते ते संत मात्र त्यामुळे श्रीभगवंतांपेक्षाही मोठेच ठरतात ! अशाच थोर संतांच्‍या मांदियाळीत आपल्या निर्मळ तेजाने आणि अद्भुत कार्याने झगमगणारे विभूतिमत्त्व म्हणजे फलटण नगरीचे भूषण प.पू.डॉ.सद्गुरु श्री.गोविंदकाका उपळेकर महाराज हे होत. आज माघ शुद्ध द्वितीया, दि.१य३१ जानेवारी २०२५ रोजी त्यांची १३७ वी जयंती फलटण येथे साजरी होत आहे, त्यानिमित्त त्यांचे हे सादर चरित्र-गुणगान !!
पहिल्या महायुद्धात निष्णात सर्जन म्हणून रॉयल आर्मीमध्ये नेत्रदीपक कार्य करून अनेक सन्मान प्राप्त करणारा एक तगडा जवान, आपली बहुमानाची नोकरी, पद, प्रतिष्ठा आणि चालून आलेली कीर्ती, संपत्ती क्षणात सोडून एका दिगंबर आणि वरकरणी गावंढळ भासणाऱ्या पण अंतरंगी ज्ञानबोधाने आत्मतृप्त झालेल्या विभूतीच्या पायी शरणागत होऊन सेवा करीत राहतो हे नक्कीच जगाच्या उफराटे आहे. पण त्याच एका समर्पक निर्णयाने डॉ.गोविंद रामचंद्र उपळेकर या व्यक्तीचा पूर्ण कायापालट होऊन एक थोर महात्मा निर्माण झाला हे विसरता येणार नाही.
फलटण जवळील माळेगाव येथे माघ शुद्ध द्वितीया, दि.१५ जानेवारी १८८८ रोजी पहाटे ४ वाजता पू.श्री.गोविंदकाका उपळेकर महाराजांचा जन्म झाला. श्री.रामचंद्रपंत व सौ.अबई या सत्शील दांपत्याच्या पोटी, श्रीदत्तप्रभूंच्या केलेल्या उपासनेचे फळ म्हणून हे संतरत्न जन्माला आले. अत्यंत कुशाग्र बुद्धीचा गोविंदा लहानपणी तालीम, पोहणे असे खेळ आवडीने खेळत असे. सातशे श्लोकांची भगवद्गीता शेवटून सुरुवातीपर्यंत अशी उलट्या क्रमाने तोंडपाठ म्हणून दाखवणारा हा मुलगा, अलौकिक बुद्धीची स्वर्गीय देणगी बरोबर घेऊनच जन्मला होता. पुढे १९०९ साली पुण्याच्या बी.जे.मेडीकल कॉलेजमधून एल.सी.पी. अँड एस. होऊन नुकत्याच सुरू झालेल्या पहिल्या महायुद्धात ते ब्रिटिश सैन्यात सर्जन म्हणून भरती झाले. त्यानिमित्ताने नैरोबी, रावळपिंडी अशा ठिकाणी त्यांनी सेवा रूजू केली. पण त्याच सुमारास आत्म्याच्या शोधाने व्याकूळ झालेल्या त्यांना एका दिगंबर साधूचे वारंवार दर्शन होऊ लागले होते. सुट्टीवर फलटणला आलेले असताना अचानकच त्या साधूचे खटाव तालुक्यातील पुसेसावळी येथे दर्शन झाल्याने डॉ.गोविंद उपळेकर भारावून गेले. अंतरीची खूण पटली आणि त्यांनी आपल्या प्रथितयश नोकरीचा राजीनामा देऊन या पुसेसावळीच्या लोकांच्या दृष्टीने वेड्या कृष्णा परिटाच्या अर्थात् सद्गुरु श्रीकृष्णदेव महाराजांच्या सेवेत स्वत:ला झोकून दिले.
सद्गुरु श्रीकृष्णदेव महाराज हे राजाधिराज श्रीअक्कलकोट स्वामींच्या परंपरेतील एक झाकले माणिक होते. राजाधिराज श्रीस्वामी समर्थ महाराज, अक्कलकोट - श्रीकृष्णसरस्वती महाराज, कोल्हापूर - श्री धोंडीबुवा महाराज, पलूस - श्रीकृष्णदेव महाराज, पुसेसावळी - श्री.गोविंदकाका उपळेकर महाराज, फलटण अशी ही अवलिया महात्म्यांची अद्भुत गुरुपरंपरा आहे. श्रीकृष्णदेव महाराजांच्या कृपेने डॉ.गोविंद उपळेकर हे परमार्थातील उच्च आत्मानुभूतीच्या पदी आरूढ झाले. पण त्यासाठी अतिशय खडतर अशी गुरुसेवा त्यांनी केली होती. सद्गुरु श्रीकृष्णदेवांच्या देहत्यागानंतर त्यांनी १९२३ साली आपल्या श्रीगुरूंच्या चरित्रपर "श्रीकृष्णदेव" या नावाचा ४५० पानांचा इंग्रजी व मराठी अशा दोन्ही भाषांचे मिश्रण असणारा ग्रंथ लिहिला. १९२३ ते १९३३ अशी दहा वर्षे संपूर्ण भारतभर मौनाने तीर्थयात्रा केली आणि श्रीगुरुकृपेने लाभलेला अमृतमय ब्रह्मानंद रिचवून-पचवून लोकांच्या कल्याणासाठी पुन्हा फलटणला कायमचे वास्तव्य केले. याच यात्राकाळात हिमालयात त्यांना साक्षात् भगवान नर-नारायणांचे सगुण दर्शन लाभले व त्यांनी पुढील कार्याचे प.पू.श्री.काकांना मार्गदर्शनही केले होते.
१९३३ ते १९७४ अशी एकेचाळीस वर्षे श्री ज्ञानेश्वरीचा हा थोर अभ्यासक महात्मा जनता जनार्दनाच्या सेवेत आत्मतृप्त होऊन निमग्न राहिला. खडतर गुरुसेवेने लाभलेला अमृतानंद श्री ज्ञानेश्वर माउलींच्या हरिपाठाच्या माध्यमातून जनसामान्यांना मुक्तहस्ते वाटत राहिला. आपल्याला लाभलेला गुरुप्रसाद त्यांनी २८ ग्रंथांमधून सर्वांसाठी खुला केला. ज्ञानेश्वरीवर "सुबोधिनी" नावाची अडीच हजार पानांची सुरेख टीका प.पू.डॉ.गोविंद महाराजांनी रचलेली आहे. प.पू.श्री.काकांचे स्पष्ट मत होते की श्री माउलींचे वाङ्मय "अमूल्य" आहे. त्यामुळे त्यांनी त्यांचे लाखो रुपये मूल्याचे संपूर्ण प्रकाशित वाङ्मय, कधीही कोणाकडून एक रुपया देखील न घेता, कायम विनामूल्यच वाटले. प.पू.श्री.काकांचे उत्तराधिकारी प.पू.श्री.बागोबा महाराज कुकडे यांनी अथक परिश्रम करून हे वाङ्मय प्रकाशित करून विनामूल्य वितरणाचे सर्व कार्य गुरुसेवा म्हणून संपन्न केले.
प.पू.श्री.काका हे आपल्या अवधूती मौजेत सदैव निमग्न असत. लौकिक व्यवहारांमध्ये असतानाही त्यांची ती ब्रह्मबैसका कधीच भंगली नाही. श्रीसद्गुरुकृपेने लाभलेल्या अद्वितीय ब्रह्मानंदाने त्यांचे अंगांग तर व्यापून टाकलेलेच होते, पण त्यांचे अवघे अस्तित्वभानही त्याच दैवी ब्रह्मानंद-ओघामध्ये पूर्ण बुडून गेले होते. त्यांच्या अंतरीच्या त्या सच्चिदानंदमयतेने त्यांना जगाची वेगळी प्रचितीच येईनाशी झालेली होती; सर्वत्र, सर्वाठायी ते परमप्रेमरूप भगवत्तत्वच त्यांच्या अनुभूतीला येत होते. प.पू.श्री.काकांच्या या अलौकिक व अद्भुत अंतरंग-स्थितीमुळेच श्रीदत्तसंप्रदायाचे अध्वर्यू प.पू.श्री.शिरीषदादा कवडे प.पू.श्री.काकांचा "Outstanding विभूतिमत्त्व" असा यथार्थ गौरव करतात !
प.पू.श्री.काकांचा उपदेश अगदी सोपा होता. कोणत्याही लौकिक अवडंबराच्या भानगडीत न पडता, आपली दररोजची कर्तव्ये प्रेमाने व निष्ठेने, श्रीभगवंतांची पूजाच आहे या बुद्धीने अलिप्तपणे करावीत व निरंतर त्या परमात्म्याचे स्मरण करीत राहावे, असे ते सांगत. श्री माउलींचा परमदिव्य हरिपाठ दररोज वाचणे, जवळ बाळगणे व श्रीज्ञानेश्वरी, दासबोध, एकनाथी भागवत, तुकाराम गाथा इत्यादी सद्ग्रंथांचे जमेल तसे प्रेमाने वाचन-चिंतन करणे, असे त्यांच्या उपासनेचे सुटसुटीत रूप होते. त्यांनी घालून दिल्याप्रमाणे उपासना करून प्रापंचिक व पारमार्थिक सुख-समाधानाचा अनुभव घेणारे हजारो सज्जन आजही मोठ्या प्रमाणावर आहेत. त्यांनी स्वत: फलटण येथे सुरू केलेला दररोज रात्रीचा हरिपाठ पठणाचा उपक्रम, आज पंचाहत्तरहून जास्त वर्षे झाली अव्याहतपणे चालू आहे, हे मोठे आश्चर्यच होय.
अत्यंत साधेपणा, प्रसिद्धिपराङ्मुखता, पराकोटीचे निरहंकारत्व, अमानित्व, अदंभित्व यांसारखी दैवी सद्गुणसंपत्ती अंगी मिरवणारे हे सद्गुरु श्री माउलींचे बोधपुत्र आपल्या अंगच्या ब्रह्मतेजाने देदीप्यमान ठरले. "किंबहुना चराचर आपणचि जाहला ।" ह्या श्री माउलींच्या ओवीचे जणू ते प्रत्यक्ष उदाहरणच आहेत. आपली सहज समाधीची उन्मनी स्थिती ढळू न देता, समोर येणाऱ्या प्रत्येकाचे दु:ख दूर करून त्याला सन्मार्गाला, श्री माउलींच्या भक्तिमार्गाला लावण्याचे महान कार्य ते आजन्म करीत राहिले. भोर, फलटण, शिरगांव इत्यादी संस्थानांचे राजे-रजवाडे, प्रथितयश डॉक्टर, उद्योगपतींसारख्या बड्या असामींबरोबरच असंख्य सर्वसामान्य लोकही प.पू.श्री.काकांच्या भक्तमंडळात होते. दूरदूरहून शेकडो लोक त्यांच्या दर्शनाला येत, पण पू.श्री.काकांच्या वागण्या बोलण्यातले मार्दव, प्रेमळपणा आणि विनम्रता कधीच कणभरही कमी झाली नाही. श्री माउलींची ज्ञानेश्वरी अक्षरश: जगणारा हा महान संत, निरपेक्षपणे सर्वांना सहज सोप्या भक्तिवाणीने सप्रेम मार्गदर्शन करीत करीत कृतार्थतेने जगला. केवळ फलटण, साताराच नव्हे, तर अवघ्या भारताचेच नाव उज्ज्वल करीत, भाद्रपद वद्य अष्टमी, मंगळवार दि.८ ऑक्टोबर १९७४ रोजी सायंकाळी सहा वाजून दहा मिनिटांनी प.पू.श्री.काका भगवत्स्वरूपी कायमचे निमग्न झाले. गेल्या वर्षी भाद्रपद मासात त्यांची सुवर्ण-पुण्यतिथी (पन्नासावी) साजरी झाली.
आपल्या ८७ वर्षांच्या प्रदीर्घ आयुष्यात प.पू.श्री.गोविंदकाकांनी हजारो जीवांचा उद्धार तर केलाच, पण आजही समाधी मंदिरातील आपल्या चिन्मय अधिष्ठानाने त्यांचे ते लोकोद्धाराचे कार्य अखंड चालूच आहे आणि पुढेही निरंतर चालूच राहील !
राजाधिराज श्रीअक्कलकोट स्वामी समर्थ महाराजांच्या एका परंपराशाखेचे मुकुटमणी व सद्गुरु भगवान श्री माउलींच्या वाङ्मयाचे थोर अभ्यासक-उपासक प.पू.सद्गुरु डॉ.श्री.गोविंदकाका उपळेकर महाराजांच्या १३७ व्या जयंतीदिनी, त्यांच्या अलौकिक जीवन व कार्याचे सप्रेम स्मरण हीच त्यांच्या श्रीचरणीं आपण सर्वांनी प्रेमादरपूर्वक अर्पण केलेली भावपुष्पांजली आहे !
लेखक - रोहन विजय उपळेकर
भ्रमणभाष - 8888904481
सद्गुरु श्री.गोविंदकाका महाराज की जय ।
(सोबतचे छायाचित्र : प.पू.श्री.गोविंदकाका उपळेकर महाराजांच्या फलटण येथील समाधी मंदिरातील प्रसन्न महापूजा व त्यांची एक देखणी छबी.)
Posts
