October 09, 2016 *** आदिशक्तिचें कवतुक मोठें *** ** नवमोल्लास **

' दुर्गा ' म्हणजे जाणून घेण्यास, ओळखण्यास जी अत्यंत कठीण आहे अशी. दुर्ग नावाच्या दैत्याचा वध केला म्हणूनही श्रीजगदंबेला दुर्गा म्हटले जाते. भगवती श्रीदुर्गेच्या नऊ रूपांचे वर्णन पुराणांनी केलेले आहे. यांनाच नवदुर्गा म्हणतात. नवरात्राच्या नऊ दिवसांमध्ये त्यांची रोज एक याप्रमाणे उपासना केली जाते. आपण दररोज यांची थोडी माहिती घेतली. आज नवव्या माळेला नवदुर्गांची पुन्हा एकत्रित माहिती घेऊया.
१. *भगवती शैलपुत्री*
दक्षकन्या सतीने योगमार्गाने देहत्याग केल्यानंतर ती नगाधिराज हिमालय व मेनका या दांपत्याच्या पोटी ' पार्वती ' नावाने जन्माला आली. हिमालयाची कन्या म्हणून तिला ' शैलपुत्री ' म्हणतात.
२. *भगवती ब्रह्मचारिणी*
हिमालयसुता पार्वतीने भगवान शिवशंकरच पती म्हणून प्राप्त व्हावेत, यासाठी घोर तपश्चर्या केली होती. त्यामुळे तिला ' ब्रह्मचारिणी ' नावाने ओळखले जाते.
३. *भगवती चंद्रघंटा*
चंद्रघंटा म्हणजे चंद्राप्रमाणे शीतलता देणारी, आल्हाद देणारी. शरण आलेल्या भक्तांना सर्व प्रकारचे सुख प्रदान करणारी.
४. *भगवती कूष्माण्डा*
कूष्मांड म्हणजे कोहळा. या कोहळ्याचाच बळी देतात देवीच्या यज्ञांमध्ये. हा कोहळा जिला आवडतो ती कूष्माण्डा. दुसरा तात्त्विक अर्थ असा की, कूष्मांड हे एक प्रकारचे पिशाच असते व ते आभासी असते. यालाच Thought form असेही म्हणतात. माया ही अशीच भ्रामक व आभासी असते व ही श्रीजगदंबाच श्रीभगवंतांची मायाशक्ती असल्याने तिला ' कूष्माण्डा ' म्हणतात.
५. *भगवती स्कंदमाता*
स्कंद म्हणजे कार्तिकेय किंवा सनत्कुमार. त्यांची आई ती स्कंदमाता. ही पूर्ण प्रेमळ देवता आहे. शास्त्रामध्ये वर्णिलेले तिचे रूपही छान आहे. तिच्या हातात दोन कमळे व एक हात वरमुद्रेत असतो. एका हाताने तिने कार्तिकेयांना धरलेले असते. जगदंबेचे हे परम प्रेमळ मातृस्वरूप असल्याने तिच्या हातात कोणतेही शस्त्र नाही. कार्तिकेयांना सहा मुखे असतात, तसेच आपण सर्व जीव; काम, क्रोध, लोभ, मोह, मद व मत्सर या सहा विकारांद्वारे व्यक्त होत असतो. अशा आपल्यासारख्या पापी, विकारी जीवांचाही सर्व बाजूंनी सांभाळ करणारी म्हणूनच ती जगदंबा स्कंदमाता म्हटली जाते.
६. *भगवती कात्यायनी*
कत नावाच्या ऋषींचे पुत्र कात्य, त्यांच्याच वंशात पुढे थोर ज्ञानी असे कात्यायन ऋषी झाले. त्यांची कात्यायन संहिता प्रसिद्ध आहे.  या ऋषींनी जगदंबेची कठोर तपश्चर्या करून तिला आपली मुलगी हो, म्हणून वर मागितला. तीच ही कात्यायनी. अनुत्तरभट्टारिका श्रीराधाजी व सर्व गोपींनी मिळून भगवान श्रीकृष्ण हे पतीरूपात लाभावेत यासाठी व्रजवनातील अधिष्ठात्री देवता भगवती कात्यायनीचे व्रत केले होते. प्रज्ञाचक्षू श्रीसंत गुलाबराव महाराज हे महिनाभर चालणारे व्रत मोठ्या प्रेमाने करीत असत.
७. *भगवती कालरात्री*
भगवान श्रीशिवांचे एक रूप काल म्हणजे मृत्यू, त्याची स्वामिनी ती कालरात्री. ही भगवान शिवशंकरांची संहारक शक्ती आहे. ही भक्तांचे सर्व प्रकारच्या भयांपासून संरक्षण करते.
८. *भगवती महागौरी*
अत्यंत गौरवर्णाची ती महागौरी. हीच भगवती पार्वती होय. गौर वर्ण हा शुद्धतेचे, पावित्र्याचे द्योतक आहे. नित्यपवित्र अशा विशुद्ध सत्त्वगुणाचे मूर्तिमंत रूप म्हणजे महागौरी होय.
९. *भगवती सिद्धिदात्री*
सिद्धी प्रदान करणारी किंवा भक्तांना उपासनेचे योग्य फळ देणारी ती सिद्धिदात्री होय.
या नऊ दुर्गांचे जो रोज स्मरण करतो, तो सर्व संकटांपासून सहज मुक्त होतो, असे मार्कंडेय पुराणात म्हटलेले आहे.
या नवदुर्गांशिवाय तंत्रशास्त्रांमध्ये श्रीजगदंबेच्या आणखी दहा रूपांची उपासना केली जाते. यांना ' दश महाविद्या ' असे म्हणतात. काली, तारा, छिन्नमस्ता, षोडशी, भुवनेश्वरी, त्रिपुरभैरवी, धूमावती, बगलामुखी, मातंगी आणि कमला या दहा रूपांनी श्रीजगदंबा महाविद्या रूपाने जनांच्या कल्याणासाठी प्रकटलेली आहे. या महाविद्या अत्यंत प्रभावी असून भोग-मोक्षदायक आहेत. पण यांची उपासना अतिशय कठीण व कष्टदायक आहे. या सर्व महाविद्यांची पूर्वीच्या काळात आपल्याकडे खूप मोठ्या प्रमाणावर उपासना प्रचलित होती. यांची अनेक स्थाने देखील वैभवसंपन्न होती. या महाविद्यांची उपासना अत्यंत गुप्त राखलेली आहे. आज क्वचितच यांची शास्त्रशुद्ध उपासना अगदीच मोजक्या स्थानी होताना दिसते.
देवी भागवतामध्ये माता श्रीअंबेच्या अंश, अंशांश, कला आणि कलांश अशा अनेक रूपांचेही वर्णन केलेले पाहायला मिळते. त्यांमध्ये यच्चयावत सर्व स्त्रिया या श्रीआदिशक्तीच्या कलांशच असल्याने त्यांचा नेहमीच आदर करावा, सन्मानाने वागवावे, अन्यथा जगदंबेच्या रोषाला कारणीभूत व्हावे लागेल असे स्पष्ट म्हटलेले आहे !
भगवती श्रीजगज्जननीच सर्व चराचर सृष्टीच्या रूपाने नटलेली आहे. त्यामुळे आपल्याला दिसणारे, भासणारे, जाणवणारे व प्रत्ययाला येणारे यच्चयावत् सर्व विश्व हे तिचेच रूप आहे, त्यामुळे तिच्या अवतारांची संख्या करणे केवळ अशक्यच आहे !
परमकरुणामूर्ती भगवती श्रीजगदंबेची श्रीवैकुंठनिवासिनीच्या रूपामध्ये महापूजा बांधून भक्तांनी तिच्यासमोर मांडलेला वैष्णव गोंधळ, संतश्रेष्ठ श्री तुकाराम महाराज फार बहारीच्या शब्दांमध्ये सांगत आहेत. आज नवरात्रीच्या अष्टमी दिनी, नवव्या माळेला आपण त्याच गोंधळाद्वारे आदिमाया भगवती श्रीनारायणी मातेच्या श्रीचरणीं सादर वंदन करून तिच्याकडे ज्ञान, भक्ती व प्रेमाचा जोगवा मागूया आणि भगवती अंबामातेच्या उदोकारात दंग होऊया !!
सुदिन सुवेळ तुझा मांडिला गोंधळ वो ।
पंच प्राण दिवटे दोनी नेत्रांचे हिल्लाळ वो ॥१॥
पंढरपुरनिवासे तुझे रंगीं नाचत असे वो ।
नवस पुरवी माझा मनींची जाणोनिया इच्छा वो ॥२॥
मांडिला देव्हारा तुझा त्रिभुवनामाझारीं वो ।
चौक साधियेला नाभिकळस ठेविला वरी वो ॥३॥
बैसली देवता पुढे वैष्णवाचे गाणे वो ।
उद्गारे गर्जती कंठीं तुळसीची भूषणे वो ॥४॥
स्वानंदाचे ताटी धूप दीप पंचारती वो ।
ओवाळिली माता विठाबाई पंचभूती वो ॥५॥
तुझे तुज पावले माझा नवस पुरवी आतां वो ।
तुका म्हणे राखे आपुलिया शरणागता वो ॥६॥

लेखक - रोहन विजय उपळेकर
भ्रमणभाष - 8888904481

( कृपया ही पोस्ट फेसबुक, व्हॉट्सप, हाईक सारख्या माध्यमांद्वारे शेयर करून आणखी लोकांपर्यंत पोहोचवावी, ही नम्र विनंती. अशा सर्व पोस्ट्स नेहमी वाचण्यासाठी खालील कम्युनिटी जरूर लाईक करावी.
http://rohanupalekar.blogspot.in  )